Działalność szkół publicznych i sposób edukacji dzieci od lat jest przedmiotem wielu analiz i debat, a ogromna część społeczeństwa ma wiele do zarzucenia publicznym placówkom. Mimo przeprowadzania regularnych reform systemu szkolnictwa nie zauważono jednak znaczących zmian na korzyść poprawy kształcenia czy jakości pracy z dziećmi. Dlatego też niezadowolenie z systemu szkolnictwa oraz chęć zmian przyczyniły się do powstawania i rozwoju niepublicznych ośrodków edukacji alternatywnej, które w ostatnich latach cieszą się coraz większą popularnością.
Aktualnie alternatywne metody nauczania stały się bowiem przedmiotem zainteresowania wielu rodziców, którzy stawiają sobie za najważniejszy cel stworzenie odpowiednich warunków nauki i rozwoju dla swoich dzieci. Wybór przedszkola czy szkoły jest ważną kwestią i przy podejmowaniu decyzji warto znać rodzaje szkół alternatywnych.
SZKOŁY WALDORFSKIE
Podstawowym założeniem edukacji w szkołach waldorfskich jest nauka w zgodzie z etapem rozwoju dziecka i jego predyspozycjami, ale w oparciu o zmysły i doświadczenia empiryczne. Metoda ta pozwala na zapewnienie dziecku ogromnego poczucia bezpieczeństwa oraz spokoju (braku stresu), gdy nie jest gotowy na jakiś etap nauki. Zakłada się także, że w procesy uczenia ma być zaangażowany zarówno intelekt, jak i uczucia oraz wola dziecka, a każdy etap nauki opiera się na angażowaniu wszystkich zmysłów tak, aby dziecko nie miało „suchej wiedzy”, tylko potrafiło się odnieść do własnych doznań, doświadczeń czy odczuć w danym temacie (np. przez zaangażowanie zmysłu dotyku czy węchu).
Ogólnie dzieci w szkołach waldorfskich uczą się tradycyjnych przedmiotów (jak język polski, matematyka czy języki obce), ale bardzo dużo czasu poświęcają też dodatkowym dyscyplinom, które wpływają na ich kreatywność – jak malarstwo, rzeźba, garncarstwo, konstrukcje czy teatr, poezja, a nawet stolarstwo i ogrodnictwo. Taki model nauki pozwala na odkrycie i rozwój swoich talentów. Ponadto takie działania w zgodzie z dzieckiem (jego wolą i etapem rozwoju jego umiejętności) sprawia, że dziecko ma o wiele większą motywację do nauki, rozwijania umiejętności i nie stresuje się, że za czymkolwiek nie nadąża.
W szkołach waldorfskich nie przywiązuje się wagi do przekazywania wiedzy w formie akademickiej. Ta metoda nauki zdecydowanie bardziej wspiera indywidualny rozwój każdego dziecka i poza podstawowymi umiejętnościami zapewnia bardzo szeroki rozwój artystyczny, duchowy i psychoruchowy. Natomiast na samym początku edukacji (kiedy łatwo się zniechęcić i zdobyć trudne doświadczenia) dzieci nie uczą się niczego, na co nie są jeszcze gotowe.
To wszystko ma na celu nie uczyć dzieci wyłącznie suchych faktów tylko wspierać umiejętności planowania i organizowania pracy, konsekwencji, współpracy, obserwacji i wyciągania wniosków na podstawie własnego doświadczenia, na które dziecko jest w danej chwili gotowe zarówno fizycznie, jak i psychicznie.
SZKOŁY MONTESSORI
Placówki Montessori od kilku lat zyskują bardzo dużą popularność. Ich głównym założeniem jest nauka w atmosferze wolności – wyboru przedmiotu, metod, czasu i miejsca pracy. Ma to zapewnić dzieciom największą efektywność nauki i swobodę w otoczeniu, które powinno być odpowiednio uporządkowane. Zakłada się, że w modelu Montessori dzieci mają łatwy dostęp do pomocy dydaktycznych, ale równocześnie nie mają w swoim otoczeniu żadnych rozpraszaczy uwagi. Rolą nauczyciela jest taka organizacja miejsca i przestrzeni, w której dziecko ma swobodny dostęp do przedmiotów rozwijających jego intelekt, pasję i zdolności, ale równocześnie chęć do poznawania nowych rzeczy pojawia się ze strony dziecka. Nauczyciel nie zmusza, tylko daje możliwości i zapewnia ewentualne wsparcie.
Metoda Montessori zakłada, że dzieci uczą najefektywniej kiedy nic i nikt im nie przeszkadza. Oczywiście nie oznacza to pozostawienia dziecku całkowicie samemu sobie. Rolą opiekuna jest tutaj pewnego rodzaju przewodnictwo i wsparcie w procesie rozwoju – rozwiewanie wątpliwości, odpowiadanie na pytania, a nawet rozbudzanie ciekawości. Bardzo ważnym elementem jest również szacunek do potrzeb i emocji dziecka – to one są stawiane na pierwszym miejscu, aby dziecko miało pełen komfort i mogło całkowicie zaangażować się w naukę.
W szkołach Montessori nie ma tradycyjnych przedmiotów, każdy uczeń pracuje w oparciu o indywidualny plan, w którym ujęta jest podstawa programowa składająca się z pięciu wielkich lekcji Marii Montessori: Historia Życia na Ziemi, Historia Człowieka, Historia Pisma, Historia Liczb. Najważniejsze w procesie nauki jest tutaj zaufanie dziecku i oparcie się na jego samodzielności. Nauczyciel (opiekun) służy pomocą gdy jest to niezbędne lub kiedy zostanie o to poproszony, jego rolą jest udzielanie wskazówek i inspirowanie do znalezienia rozwiązania.
Można uznać, że tak naprawdę główną zasadą szkół Montessori jest w pierwszej kolejności zainteresować dziecko i wykształcić w nim umiejętność całościowego spojrzenia na dane kwestie, a dopiero później nauka konkretnych dziedzin (przedmiotów).
EDUKACJA DOMOWA
Edukacja domowa jest formą nauki najbardziej popularną i zapoczątkowaną w USA, ale również kraje europejskie coraz częściej stosują taką metodę. Dzieci uczące się na zasadach edukacji domowej, są fizycznie zapisane do stacjonarnej szkoły, ale nie chodzą na zajęcia, tylko realizują podstawę programową poza szkołą. Zadaniem rodziców jest zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków do nauki – może się ona odbywać pod opieką właśnie rodziców lub opiekunów czy wynajętych prywatnie nauczycieli. Warunkiem przejścia do kolejnej klasy jest zaliczenie przez dziecko uczące się domu szkolnych egzaminów z poszczególnych przedmiotów.
Oczywiście dzieci muszą realizować ogólną uchwaloną podstawę programową, ale czas nauki i jej forma zależy od rodziców lub nauczyciela / grupy / w której dzieci się uczą. Jednak poza realizacją podstawowego programu przedmiotów ogromną korzyścią tej metody jest duża ilość czasu na rozwijanie swoich umiejętności i zainteresowań. Dużym plusem może być tutaj nauka w małych grupkach i to w dodatku wśród innych dzieci podzielających te same zainteresowania i pasje. Edukacja domowa pozwala dziecku na lepszy rozwój społeczny właśnie ze względu na to, że poznaje wiele nowych osób w trakcie swoich codziennych zajęć i nie jest zmuszone do przebywania w jednej klasie (w której może nie lubić wszystkich). Edukacja domowa pozwala też na praktyczne zastosowanie wiedzy teoretycznej w naturalnych warunkach środowiskowych, robienie doświadczeń, zwiedzanie czy wycieczki. Oczywiście dzieci będące na edukacji domowej muszą również mieć podział obowiązków tak, aby mogły budować relacje w rodzinie, spotykać się ze znajomymi czy uczęszczać na zajęcia dodatkowe, jednak ich nauka przebiega bardziej naturalnie i w zgodzie z nimi samymi.
Edukacja domowa ma wiele plusów i pozwala na efektywną naukę. Dzieci w trakcie ED często uczą się krócej (niż trwają lekcje), ale jednak nie są rozpraszane, mogą się lepiej skupić, uczą się sprawniej i przede wszystkim przebywają w komfortowych dla siebie warunkach – znajomym otoczeniu, a do tego nauka jest dopasowana do ich rytmu, potrzeb i umiejętności. Edukacja domowa przynosi bardzo dużo korzyści pod warunkiem, że dziecko nie spędza całego dnia w samotności i zachowywana jest higiena snu i higiena cyfrowa. Finalnie homeschoolerzy najczęściej osiągają lepsze efekty niż ich rówieśnicy, potrafią lepiej organizować pracę i dzielić czas między obowiązki a codzienne przyjemności. Należy jednak pamiętać, że w tej metodzie edukacji największy obowiązek spoczywa na rodzicach /opiekunach i są oni w pełni odpowiedzialni za efekty nauki swoich dzieci. Zobacz więcej tutaj
SZKOŁY LEŚNE
Co prawda w pierwszej kolejności to przedszkola leśne zyskiwały coraz większą popularność, ale jednak okazuje się, że edukacja szkolna również nie musi odbywać się w zamkniętym budynku i ważna jest tylko kwestia przygotowania dziecka do warunków zewnętrznych.
Podstawowym celem leśnych szkół jest ciągły kontakt uczniów z przyrodą i czerpanie z niej korzyści zdrowotnych i rozwojowych. Co prawda leśne szkoły mają pełną dowolność w wyborze samej filozofii i metody nauczania jednak najczęściej są to łączone koncepcje szkół Montessori z elementami waldorfskiej i demokratycznej w oparciu o założenia rodzicielstwa bliskości. Celem nadrzędnym jest jednak spędzanie czasu w przyrodzie i w zgodzie z jej rytmem.
Uczniowie przebywają na co dzień w niewielkich grupach i uczą się przede wszystkim pracy zespołowej, samodzielności, odpowiedzialności oraz umiejętności planowania, obserwacji i wyciągania wniosków. Jest to zupełnie odmienna od tradycyjnej forma edukacji, w której nie ma miejsca na pośpiech, presję ze strony nauczyciela oraz tradycyjne sprawdziany i oceny.
SZKOŁY DEMOKRATYCZNE
Wolne szkoły demokratyczne są w większości prowadzone przez instytucje pozarządowe lub prywatne rodziny. Dzieci mogą w takiej placówce realizować obowiązek szkolny, chociaż podobnie jak w przypadku edukacji domowej są oficjalnie zapisane do szkoły publicznej i muszą corocznie zdawać egzaminy z każdego przedmiotu, aby otrzymać promocję do następnej klasy.
Głównym założeniem szkół demokratycznych jest wspólne podejmowanie decyzji o normach i prawach tam obowiązujących. Dorośli muszą jedynie czuwać nad bezpieczeństwem dzieci w trakcie różnych aktywności i kontrolować realizację podstawy programowej. W szkołach demokratycznych najważniejsza jest umiejętność współpracy oraz budowanie relacji między uczniami. Pozwala to nie tylko na naukę organizacji pracy, ale również rozbudza kreatywność i samodzielne myślenie. Uczniowie wypracowują sobie tutaj ogromną samodyscyplinę i oczywiście biorą odpowiedzialność za swoją naukę, samodzielnie wybierając formę przyswajania wiedzy.
Rolą nauczyciela / opiekuna jest tutaj wsparcie na każdym etapie rozwoju i dzielenie się doświadczeniem oraz wiedzą, ale jednak uczniowie skupiają się głównie na nauce samoświadomości – odkrywanie swoich mocnych stron i predyspozycji, rozumienie i regulowanie uczuć i emocji, nazywanie swoich potrzeb i ich realizacja.
Szkoły demokratyczne mają na celu uczyć i rozwijać dzieci w zgodzie z ich indywidualnymi potrzebami, wartościami i umiejętnościami.
Najczęściej do szukania metod alternatywnych skłania nas jako rodziców niechęć do tradycyjnej szkoły i standardowych metod nauczania, ponieważ często pamiętamy jak nudne i uciążliwe były lekcje w szkole, jak męczące było odrabianie zadań domowych i ile stresu kosztowało oczekiwanie na ocenę ze sprawdzianu. Oczywiście oszczędzenie tego naszym dzieciom jest ogromnym plusem alternatywnych placówek, ale przede wszystkim nadrzędną korzyścią jest realny wpływ na zdrowy rozwój naszego dziecka. Kształcenie w zgodzie z etapem rozwoju i dostrzeganiem mocnych stron, które warto rozwijać, powinno stać się powszechne, aby każde dziecko mogło tego doświadczyć. Dopóki jednak nie stanie się to codziennością na całym świecie musimy samodzielnie podejmować decyzje jaki rodzaj kształcenia wybrać dla naszego dziecka i jeżeli masz w tym zakresie ciągłe wątpliwości, to pamiętaj, że najbardziej pomoże Ci własna intuicja.